पृथ्वी नजिक सर्ने प्रमुख क्षुद्रग्रहहरू: जोखिम, अनुसन्धान र अन्तरिक्ष मिशनको प्रगति

एजेन्सी। पृथ्वीमा ठूला क्षुद्रग्रहहरू ठोक्किनु विनाशकारी हुन सक्छ भन्ने वैज्ञानिक चेतावनी पुरानै हो । इतिहासले देखाएको छ कि लाखौँ वर्षअघि यस्तै एक क्षुद्रग्रह पृथ्वीमा खस्दा डायनासोरहरूको युग अन्त्य भएको थियो ।

त्यसयता, विभिन्न समयहरूमा पृथ्वीको नजिक क्षुद्रग्रहहरू आउँदा सम्भावित ठोक्किनसक्ने भय उत्पन्न हुने गर्छ । यद्यपि हालसम्म यस्तो ठोक्किने कुनै ठोस घटना भएको छैन । त्यसैले विश्वभरका वैज्ञानिक संस्था र अनुसन्धान केन्द्रहरूले यस्ता खगोलीय पिण्डहरूको सूक्ष्म निगरानी गरिरहेका छन् ।

क्षुद्रग्रह भनेको के हो?
वैज्ञानिक दृष्टिकोण अनुसार, करिब ४.६ अर्ब वर्षअघि सौर्यमण्डल निर्माण भएको थियो । त्यतिबेला बाँकी रहेका केही ठूला चट्टानी टुक्राहरूलाई आज क्षुद्रग्रह भनिन्छ । हालसम्म दस लाखभन्दा बढी क्षुद्रग्रह पहिचान भइसकेका छन् ।

यीमध्ये अधिकांश “मुख्य क्षुद्रग्रह बेल्ट” मा अवस्थित छन्, जुन मंगल र बृहस्पति ग्रहबीचको क्षेत्र हो । ती सबै सूर्यको परिक्रमा गर्छन्, तर केही पृथ्वी नजिक पुग्न सक्छन् । यद्यपि अधिकांशले कुनै असर गर्दैनन्, केही क्षुद्रग्रहहरूलाई भने निरन्तर निगरानीमा राखिन्छ ।

एपोफिस क्षुद्रग्रह: एक चिन्ताको विषय
सन् २००४ मा खोजिएको एपोफिस नामक क्षुद्रग्रहले वैज्ञानिकहरूको ध्यान तानेको थियो । यसलाई इजिप्टियन मिथकमा विनाशको देवताको नामबाट नामकरण गरिएको हो । सुरुमा यसको पृथ्वीसँग ठोक्किने सम्भावनाबारे गहिरो चिन्ता व्यक्त गरिएको थियो ।

तर पछिल्लो विश्लेषण अनुसार, आगामी १०० वर्षसम्म एपोफिसबाट पृथ्वीमा ठुलो जोखिम छैन । सन् २०२९ अप्रिल १३ मा यो करिब ३२,००० किलोमिटरको दूरीबाट पृथ्वीको नजिकबाट गुज्रनेछ । यसको आकार करिब ३४० मिटर रहेको छ, जुन तीन फुटबल मैदान जति ठुलो हो । यो क्षुद्रग्रह नाङ्गो आँखाले समेत देख्न सकिनेछ ।

क्षुद्रग्रह २०२४ वाईआर ४: नयाँ खोज, सानो जोखिम
२०२४ मा पत्ता लागेको क्षुद्रग्रह २०२४ वाईआर४ को आकार अनुमानतः ५३ देखि ६७ मिटरको आसपास छ । प्रारम्भिक गणनाले सन् २०३२ मा यसको पृथ्वीमा ठोक्किने सम्भावना ३२ मध्ये १ रहेको बताएको थियो ।

नासाले पछि यस्तो खतरा नहुने स्पष्ट गरे पनि यसले चन्द्रमासँग ठोक्किन सक्ने झण्डै ३.८ प्रतिशत जोखिम भने देखिएको छ । वैज्ञानिकहरूका अनुसार यस्तो अवस्था आए पनि चन्द्रमाको कक्षीय गतिमा असर नपर्नेछ ।

डिडिमोस–डिमोर्फोस प्रणाली: एक प्रयोगात्मक मोडेल
डिडिमोस र डिमोर्फोस नामक क्षुद्रग्रह प्रणाली पृथ्वीका लागि प्रत्यक्ष खतरा होइन । तर वैज्ञानिक प्रयोगका दृष्टिले यी महत्वपूर्ण छन् । सन् २०२२ मा, नासाले डार्ट (DART) नामक मिशनमार्फत डिमोर्फोसमा एक यान जानाजान ठोक्काएर क्षुद्रग्रहको मार्ग परिवर्तन गर्न सकिन्छ कि भनेर परीक्षण गर्‍यो ।

यस प्रयोगले देखायो कि भविष्यमा कुनै क्षुद्रग्रह पृथ्वीतर्फ आउन थालेमा मार्ग मोड्न सक्ने सम्भावना रहन्छ । सन् २०२५ मा युरोपेली अन्तरिक्ष एजेन्सीको हेरा मिशन डिमोर्फोसमा ठोक्किएपछि भएको प्रभावको अध्ययन गर्न जानेछ ।

साइकी क्षुद्रग्रह: धातुले भरिएको रहस्यमय पिण्ड
साइकी नामक क्षुद्रग्रह मुख्य क्षुद्रग्रह बेल्टमा अवस्थित छ र सन् १८५२ मा पहिचान गरिएको थियो । यो मंगल र बृहस्पति ग्रहको कक्षमा सूर्यको परिक्रमा गर्छ ।

यसको नाम ग्रीक पौराणिक कथाअनुसार आत्माकी देवी साइकीको नामबाट राखिएको हो । वैज्ञानिकहरूका अनुसार, यो क्षुद्रग्रह धातु र चट्टानबाट बनेको छ, र सम्भवतः कुनै ग्रहको कोरको अवशेष हो ।

यसको अध्ययनले ग्रहहरूको निर्माण प्रक्रिया र तिनको आन्तरिक संरचना बुझ्न सहयोग पुर्‍याउने विश्वास गरिएको छ । यही उद्देश्यले नासाले सन् २०२३ मा विशेष साइकी मिशन सुरु गरिसकेको छ ।