जिपीएसले कसरी सहि स्थान थाहा पाउँछ ?

२ भदाै, काठमाडाैँ । चाहे नयाँ गल्ली खोज्न होस् वा कुनै पसल नै भेट्न होस्, अहिले सबैले म्याप खोलेर आफू कहाँ छु अनि कसरी गन्तव्यमा पुग्ने भनेर हेर्ने गर्दछन्। अहिलेको समयमा म्याप नहेरी हिँड्ने त कोही बाँकि नै नहोलान्। अझ सहरका ठाउँहरू खोतल्न, नयाँ घुम्ने ठाउँमा पुग्न वा हराएको ठाउँबाट मुख्य बजारमा पुग्न सबैतिर जिपिएस त चाहिन्छ नै।

हामीलाई दिनरातको यात्रामा साथ दिने जिपिएसले कसरी काम गर्छ? कसरी यसले हामीलाई हाम्रो ठाउँको सही अवस्था अनि हाम्रो रफ्तारको जानकारी दिन सक्छ?

जिपिएसको मेकानिजम

जिपिएस भएको डिभाइसले वास्तवमा यसको स्थान निर्धारण गर्न स्याटलाइट/उपग्रहहरूलाई सिधै “सम्पर्क” गर्दैन। यसको सट्टा हाम्रो डिभाइसले भने स्याटलाइटले पठाएको रेडियो सङ्केतहरूको लागि सुनिरहेको हुन्छ जुन यी स्याटलाइटहरूबाट सबै समय प्रसारण भइरहेको हुन्छ।

सर्वप्रथम भने यो जिपिएस सिस्टम संयुक्त राज्य अमेरिकाद्वारा सैन्य प्रयोगको लागि सिर्जना गरिएको थियो। तर सन् २००० तिर अन्ततः नागरिक प्रयोगको लागि खोलिएको थियो। युएसएको आफ्नो स्याटलाइट सञ्जालमा कम्तीमा २४ जिपिएस स्याटलाइटहरू सधैँ पृथ्वीको वरिपरि कक्षमा हुन्छन् र उनीहरूले निरन्तर सही लोकेसनको डाटा प्रसारण गरिरहेका हुन्छन्।

त्यहाँका स्याटलाइटलाई कसरी मिलाइन्छ भन्दा पृथ्वीको कुनै पनि बिन्दुबाट आकाशमा चार वटा स्याटलाइट देखिने गरी स्याटलाइटलाई कक्षमा व्यवस्थित गरिएको हुन्छ। कुनै पनि ठाउँको सही स्थान थाहा पाउनको लागि यो हुनु आवश्यक छ। यस्तो नभएमा त्यो ठाउको एकदम सही डाटा निकाल्न अप्ठ्यारो पर्दछ।

जिपिएस स्याटलाइटले निरन्तर रेडियो सिग्नल पृथ्वीतर्फ प्रसारण गरिरहेका हुन्छन्। प्रत्येक प्रसारणमा जिपिएस स्याटलाइटको स्थान र सिग्नल पठाइएको समय समावेश हुन्छ। प्रत्येक स्याटलाइटमा एक एटोमिक/परमाणु घडी हुन्छ। यो प्रकारको घडीमा कुनै पनि प्रकारको ढिलाइ नहुने हुँदा एकदम सटिक समय दिन्छ।

जब हाम्रो जिपिएस डिभाइसले स्याटलाइटबाट आएको सिग्नल लग्छ। त्यस डाटामा स्याटलाइटबाट हामीसम्म पुग्न लागेको समयबारे पनि बताउँछ। यसको मदतले हाम्रो डिभाइसले स्याटलाइट र हामी बिचको दुरी निकाल्छ।

यसरी लगभग चार वटा स्याटलाइटबाट यसरी नै हाम्रो दुरी निकालिसके पछि डिभाइसलाई हाम्रो स्थानको एउटा सटिक जानकारी हुन्छ। यसरी गर्दा हाम्रो स्थान ठिक ठाउँमा देखिन्छ। हेर्दा लामो पक्रिया भए तापनि यो यति छिटो हुन्छ कि तपाइले मोबाइलको जिपिएस खोलेको एक छिनमै तपाइले आफ्नो स्थान देख्न सक्नु हुनेछ।