हामी सबैले कुनै न कुनै समयमा “डिजिटल वालेट” शब्द सुनेको हुनुपर्छ। महामारीले नगद अर्थतन्त्रमा निर्भर मानिसहरूको जीवनमा असर पारेपछि नेपालमा डिजिटल वालेटको बृद्धि भएको हामीले देखेका छौं। हाम्रा पुर्खाहरूले वस्तु विनिमय प्रणालीमा आधारित व्यापार गर्न थाले। तिनीहरूले एकअर्कासँग वस्तुहरू साटासाट गरे तर के यो सुविधाजनक थियो? त्यो पक्कै पनि थियन ! त्यसपछि संघीय मुद्राहरू आयो। सरकार द्वारा अधिकृत नगद क्रेता र बिक्रेता बीचको आदानप्रदानको लागि सबैभन्दा शक्तिशाली र प्रमुख उपकरण भएको छ। केही समयमै नगदलाई राजाको रूपमा मुकुट लगाइयो। बोक्न सजिलो र प्रत्येक मुद्राको लागि तोकिएको मानक मूल्यले व्यापारको लागि सुविधा र शुद्धता बढायो।
जब संघीय मुद्राहरू अस्तित्वमा आए, प्रविधिले अझै पनि संसार र हाम्रो जीवनमा आफ्नो बाटो खोजिरहेको थियो। नगदले व्यापारीहरूको लागि सुविधा बढायो तर यसले चोरहरूलाई सजिलो गर्यो। यो चोरी गर्न सजिलो थियो र परिणाम स्वरूप, मानिसहरूले आफ्नो मेहनतको पैसाले बैंकहरूलाई विश्वास गर्न थाले। तर के फिर्ता लिने प्रक्रिया सुविधाजनक थियो? दुःखको कुरा त्यो प्रक्रिया पक्कै पनि थिएन तेसबेला चेक मात्र पैसा झिक्ने माध्यम थियो।
तर अहिले डिजिटल वालेटहरू लोकप्रियतामा बढेको छ किनभने तिनीहरू २० वर्ष भन्दा बढी पहिले पेश गरिएको थियो। डिजिटल वालेटहरूले प्रयोगकर्ताहरूलाई छिटो र सजिलैसँग इन-स्टोरहरू र अनलाइन खरिदहरू गर्न, एटीएमहरूबाट नगद झिक्न, र प्रयोगकर्ताहरूलाई भुक्तानी छनौटमा थप लचिलोपन र सुविधा प्रदान गर्दै पैसा पठाउन अनुमति दिन्छ। सन् २०१९ देखि यसको उच्चतम प्रयोग हुन थालेको छ, र कोरोनाभाइरस महामारीले धेरै मानिसहरूलाई नगदरहित विकल्पहरूतर्फ धकेलिरहेको छ।
डिजिटल वालेटलाई अक्सर ई-वालेट वा मोबाइल वालेट भनिन्छ, डिजिटल वालेट एक प्लेटफर्म हो जसले प्रयोगकर्ताहरूलाई पैसा भण्डारण गर्न, भुक्तानी गर्न, वित्तीय लेनदेनहरू सजिलो र सुविधाजनक तरिकाले गर्न दिन्छ। यो मूलतः एक प्रिपेड खाता हो जसमा प्रयोगकर्ताहरूले कुनै पनि प्रकारको लेनदेन गर्नु अघि पैसा लोड गर्नुपर्छ। वित्तीय क्षेत्रमा डिजिटलाइजेसनले कब्जा जमाउन थालेपछि परम्परागत रूपमा भन्दा डिजिटल ढङ्गले कारोबार गर्नुपर्ने आवश्यकता निकै बढेको छ । किनकि डिजिटल वालेटहरू सजिलो, सुविधाजनक छन्, तिनीहरू भुक्तानीको परम्परागत विधिलाई प्रतिस्थापन गर्ने प्रवृत्तिमा छन्।
डिजिटल वालेट एपको उदयले मानिसहरूको वित्तीय लेनदेन गर्ने तरिका परिवर्तन गरेको छ। डिजिटल वालेटहरू प्रयोग गर्न सजिलो मात्र होइन तर परम्परागत वा परम्परागत प्रकारका वालेटहरू भन्दा पनि सुरक्षित छन्। सेवाहरू प्राप्त गर्नका लागि, प्रयोगकर्ताहरूले बैंकहरू वा विश्वसनीय तेस्रो पक्षहरूद्वारा सिर्जना गरिएका विशेष एपहरू डाउनलोड गर्न आवश्यक छ।
नगदरहित अर्थतन्त्रतर्फ अगाडि बढ्ने प्रवृत्तिले कोभिड–१९ वा महामारीको अवस्थालाई त्यसका लागि योगदान गर्ने कारक बनाउँदै द्रुत गतिमा बढेको छ । राष्ट्रव्यापी लकडाउन र यात्रा प्रतिबन्धले सम्पर्कविहीन वा नगदरहित कारोबारको लागि अप्रत्याशित मागको परिणामस्वरूप डिजिटल वालेटमा निर्भरता बढ्यो। मोबाइल भुक्तानीको साथ साँच्चै सम्पर्कविहीन हुनुदेखि बैंकिङ कारोबार गर्न सबै कुरा डिजिटल वालेटको साथ सहज बनाइएको छ।
नेपालमा सन् २००९ मा डिजिटल वालेटको युग सुरु भएको थियो, त्यसयता देशको डिजिटल क्षेत्रमा उल्लेख्य वृद्धि भएको छ, कोभिड–१९ महामारी र राष्ट्रव्यापी लकडाउनले प्रयोगकर्ताहरूलाई भुक्तानी प्राप्त गर्ने र गर्ने डिजिटल मोड अपनाउन बाध्य पार्ने प्रवृत्तिलाई बढायो। नेपाल राष्ट्र बैंकले सार्वजनिक गरेको तथ्यांकअनुसार आर्थिक वर्ष २०७७-०७८ को पहिलो ९ महिनामा रु ३६ अर्ब ८६ करोडको कारोबार डिजिटल रुपमा भएको थियो जुन गत आर्थिक वर्षको तुलनामा २६.२१ प्रतिशतले वृद्धि भएको देखिन्छ । आज नेपालसँग मुट्ठीभर डिजिटल वालेटहरू छन् जसले देशमा डिजिटल भुक्तानी गतिविधिहरूलाई गति दिन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ।
सेयर बजारको कारोबार अहिलेको सबैभन्दा प्रचलनमा रहेको कुरा हो । यसले डिजिटल माध्यममा पनि अनुकूलन गरेको छ। मानिसहरूले ट्रेडिंग म्यानेजमेन्ट सिस्टमहरू प्रयोग गरेर मिनेट भित्र सेयरहरू किन्न र बेच्न सक्छन्। डिम्याट खाताहरू नवीकरण गर्न, मानिसहरूले आफ्नो फोन उठाउन सक्छन् । निकट भविष्यमा, हाम्रो डिजिटल सुविधाहरू तिर अधिक झुकाव हुनेछ। बायोमेट्रिक्सले भुल्ने पासवर्ड र पिनहरू सजिलैसँग प्रतिस्थापन गर्दैछ, अन्य प्रविधिहरू विकास हुनेछ जसले दैनिक अत्यावश्यक वस्तुहरूलाई पनि डिजिटल भुक्तानीसँग जोड्नेछ।
चाँडै, हामीले डिजिटलाइजेसनको सबैभन्दा प्रमाणिक रूपको अनुभव गर्नेछौं जब नेपालका सबै खाद्य बिक्रेताहरूले पनि डिजिटल पैसा स्वीकार गर्नेछन्। मानिसहरूले कोभिडको समयमा डिजिटल वालेटहरूको प्रयासको प्रशंसा गर्न थालेका छन् र पक्कै पनि, तिनीहरूले डिजिटल भुक्तानी विधिहरू प्रयोग गरेर अनुभव गरेको सुविधालाई बिर्सने छैनन्। नेपालको भुक्तानी उद्योगको भविष्य डिजिटल वालेट र भुक्तानी सेवा प्रदायकहरू हुन्।
