९ जेठ, काठमाडाैँ । नेपालमा इन्टरनेट पहुँच सहज बन्दै जाँदा बालकालिकाहरू सामाजिक सञ्जाल तथा अन्य प्रविधिहरूसँग परिचित छन् । नयाँ अध्ययनहरूले अधिकांश बालबालिकाहरू स्मार्टफोन, कम्प्युटर तथा सामाजिक सञ्जालमा आबद्ध भइरहेका छन् । यसबाट उनीहरूले संसारको नयाँ आयामसँग परिचित हुने अवसर पाएको अध्ययनहरूको दाबी छ ।
एक अध्ययन अनुसार ६-१८ वर्ष उमेर समूहका ८० प्रतिशत बालबालिकाहरू नयाँ प्रविधिमा परिचित छन् । त्यस्तै, अर्को एक अध्ययनले २०२१ को अन्तिमसम्म नेपालका ५८.३ प्रतिशत बालबालिकाहरूले सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गर्ने गरेका छन् ।
नयाँ प्रविधि र सामाजिक सञ्जालमा परिचित बालबालिकाहरू व्यक्तिगत र सामाजिक सङ्कटहरूको समेत सिकार भएका छन् । जसको परिणामस्वरूप बालबालिकाहरूले सामान्य मानसिक समस्या र पठनपाठनमा समस्या भोगिरहेका छन् । यसका साथै बालबालिकाहरूले कतिपय अवस्थामा आत्महत्या गर्ने र आपराधिक क्रियाकलाप संलग्न समेत भएको पाइएको छ ।
यस सन्दर्भमा नेपाली समाजमा बालबालिकाहरूको नयाँ प्रविधि र सामाजिक सञ्जालको प्रयोगले ठूलो चुनाैति ल्याएको छ । परिणामस्वरूप बालबालिकाहरू एक्लै बस्ने, बाहिरी संसारमा नरमाउने र प्रतिकूल व्यवहार गर्ने समेत हुँदै गएका छन् । शैक्षिक पक्षमा यसले पार्ने प्रभाव त थप जटिल बन्दै गएको छ ।
बालबालिकाहरूले सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गर्दा अस्वभाविक, संवेदनशील तथा आपराधिक प्रकृतिका सामग्रीहरू सजिलै हेर्न पाउँछन् । यसले उनीहरूको मस्तिष्कमा नकारात्मक प्रभाव पारिरहेको हुन्छ । अन्तरराष्ट्रिय स्तरका पछिल्ला अध्ययनहरूले पनि बालबालिकाहरूले अत्यधिक सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गर्दा नकारात्मक परिवेशमा हुर्किने पुष्टि गरिसकेका छन् ।
प्रविधिको प्रयोगले बालबालिकाहरूमा पर्ने नकारात्मक असरहरू कम गर्न सरकार र सम्बन्धित संगठनहरूले ध्यान दिन अत्यावश्यक छ । नेपाल सरकारले सूचनाको उचित प्रवाह र फिल्टरिङ सुनिश्चित गर्दै प्रविधि र सामाजिक सञ्जालको प्रयोगका लागि स्पष्ट नियमहरू बनाएर बालबालिकाको संरक्षण र सशक्तिकरणमा आफ्नो समर्पण देखाउन सक्छ।
त्यसैगरी, अन्य संगठनहरूले बलियो नेतृत्व प्रवर्द्धन गर्न, सकारात्मक रोल मोडेलहरू प्रदान गर्न, बालबालिकाको कानुनी अधिकारको रक्षा गर्न तथा सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गर्ने बालबालिकालाई शैक्षिक स्रोतहरू सजिलैसँग उपलब्ध छन् भनी सुनिश्चित गर्नुपर्छ।
नेपालमा बालबालिकामा प्रविधि र सामाजिक सञ्जालको प्रयोगले निकै प्रभाव पारेको छ । सुरक्षित साइबर वातावरण सिर्जना गर्नका लागि सरकार, शैक्षिक संस्था, अभिभावक र शिक्षकहरूले स्पष्ट सीमाहरू स्थापित गर्न सहयोग गर्नुपर्छ।
टेक्नोलोजीको सक्रियतालाई बढावा दिन तथा चेतना जगाउन विद्यालय र परिवारहरूमा सुरक्षालाई प्राथमिकता दिन यसतर्फ ध्यान दिन महत्वपूर्ण देखिएको छ ।
